برای آن که بناهای تاریخی را سیل نبرد چه تدابیری اندیشیده شده اند؟ - مجله دکوراسیون کاشیا

سیل پدیده طبیعی است که علاوه بر آسیب زیادی که به زیستگاه، اموال و جان انسانها وارد می نماید، بسیاری از بناها و محوطه های تاریخی را به خطر می اندازد. در سالهای اخیر بناهای تاریخی زیادی دست کم در 17 استان در سیل بطور کامل تخریب شد یا بخشی از آنها آسیب جدی دید، آنچنان که وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هم گزارش داد در سیل تابستان 1401 حدود 735 بنای تاریخی تخریب و 2500 میلیارد تومان زیان مالی وارد شد. یک درصد از بافت تاریخی شهر یزد که یونسکو هم ثبت جهانی شده است، از بین رفت.

حال در آستانه فصل بارش های پاییزی و زمستانی پرسش این است استانها بویژه آنهایی که در سالهای اخیر سیل خیز بوده اند، برای استحکام بخشی و محافظت از بناهای تاریخی و پیشگیری از تکرار واقعه چه تدبیری نموده اند؟

از ابتدای پاییز 1401 بعضی از استانها از جمله ایلام، اصفهان، خوزستان، کهگیلویه و بویراحمد و لرستان درگیر سیل شده اند، این نگرانی همچنان وجود دارد آثار تاریخی بیشتری قربانی سیل شوند، بویژه آنکه از تابستان تا پاییز سال جاری فرصت زیادی نبوده تا برای مقاومت و محافظت از آثاری که قبلا در سیل تابستان 1401 و حتی سالهای گذشته آسیب دیده اند، اقدام گردد. بعضی از این آثار که پس از سیل به حال خود رها شده اند، بتدریج استحکامشان را از دست داده و روند تخریب آنها نیز سرعت گرفته است.

خبرگزاری با در نظر گرفتن این احتمالات با استانهایی که بیشتر در معرض سیل و بارندگی قرار دارند، درباره اقدامات و تمهیداتی که برای حفاظت از بنا و محوطه های تاریخی داشته اند، گفت و گوهایی انجام داده است. در این میان بعضی استانها از جمله گیلان و گلستان با وجود پیگیری های مستمر اما همکاری ننموده و جوابگو نبودند و شرایط بناها و محوطه های تاریخی در این استانها چندان معلوم نیست.

فرزاد شریفی، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ایلام درباره اقداماتی که برای حفاظت آثار تاریخی از آسیب های ناشی از باران و سیل در این استان اجرا شده، گفت: پیش از شروع بارندگی ها، در قلعه های تاریخی و بناهایی که در مرکز سیلاب های احتمالی قرار دارند، عملیات نجات بخشی و پایش آنها را شروع می کنیم. نمونه آن قلعه شاخ در شهرستان دهلران است که عملیات نجات بخشی آن را قبل از سیل تابستانی که رخ داد، انجام داده بودیم و مسئله ای هم برای آن پیش نیامد. بعلاوه تیم کارشناسی در معاونت میراث فرهنگی فهرستی از آثار در خطر که احتمال ریزش هم دارند، تهیه می نمایند تا قبل از فصل های باران زا عملیات استحکام بخشی برای آنها انجام گردد.

مهدی عابدینی، معاون میراث فرهنگی استان مازندران گفت: تعدادی خانه تاریخی داریم که در اختیار مالکان شخصی هستند و از آنها استفاده می گردد، مسلما چنین بناهایی به وسیله مالکان پایش و محافظت می گردد. در مقابل، بناهایی هم داریم که ساکن ندارند، اما مالکانی دارند که اقدامات حفاظتی بنا را انجام می دهند. میراث فرهنگی هم بازسازی بعضی از این بناهای تاریخی را برعهده دارد، برای مثال سقف آنها را برای پیشگیری از خطرات احتمالی باران و برف بازسازی می نمایند.

او بعلاوه اظهار کرد: بافتهای تاریخی در استان مازندران از ابتدا معماری مطابق با باران داشته و اصولا در سیل آسیبی نمی بینند. این معماری و بافت که شامل سقف های شیروانی، راههای خروجی آب و زهی کشی داخل کوچه ها هستند، اکثرا با بارش ها سازگار شده اند.

عابدینی گفت: محوطه ها و تپه های تاریخی که کاوش نشده اند، مسئله ای در برابر باران نخواهند داشت، اما باید برای تپه های کاوش شده با داربست، حلب گالوانیزه و ایرانیت پوشش ایجاد می کنیم تا معماری از خاک بیرون آمده آسیب نبیند. نمونه آن گوهر تپه در بهشهر است که از قدیم اقداماتی برای آن انجام داده ایم و نزدیک به ده پانزه سال است که پوشش و سقف دارد. بعلاوه آتشکده سوادکوه را که کاوش نموده ایم، در حال حاضر نصب پوشش و سقف است که در زمستان سال جاری از برف و باران آسیب نبیند.

جلیل جباری، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان غربی نیز با اشاره به این که سیل به محوطه ها و باران به بناهای تاریخی حتما آسیب می رساند، درباره تمهیدات این استان گفت: ما برای پیشگیری از این آسیب ها منتظر فصل بارندگی نمی شویم و اقدامات حفاظتی و بازسازیی آثار تاریخی را از قبل انجام می دهیم. اگر بنایی لازم داشته باشد پوشش های حفاظتی برای آن می گذاریم، روی محوطه ها و بقایای معماری معمولا لایه های کاهگلی استفاده می گردد تا از شش ماه دوم سال به راحتی گذر نمایند. محوطه تاریخی حسنلو، محوطه تخت سلیمان و بنای قره کلیسا در شمال استان از جمله آثاری هستند که برای آنها پوشش های حفاظتی ایجاد شده تا در برابر بارندگی آسیب نبینند.

روح الله محمدی، معاون میراث فرهنگی استان اردبیل هم به اقداماتی که برای پیشگیری از آسیب باران و سیل برای بعضی از بناهای تاریخی این استان اجرا شده، اشاره نمود و گفت: بناهایی که زیر نظر میراث فرهنگی است مانند بقعه شیخ صفی، آدینه مسجد اردبیل و مجموعه شیخ کلهران به صورت دوره ای و مکرر به وسیله گروه های بازسازیی و حفاظتی پایش می شوند. در فصل باران زا و سرما هم این پایش ها ادامه دار است، خصوصا شرایط پوشش های پشت بام.

تمام هدف این است که آسیب های احتمالی به حداقل ممکن برسد. واقعیت این است که بودجه های بازسازیی خیلی کمتر از احتیاج است و نمی گردد در همه محوطه ها و بناها به صورت ایده آل این اقدامات انجام گردد، بنابراین حفاظت و پایش بناها برای جلوگیری از تخریب مهمتر است. برای کاروانسرای شاه عباسی که نامزد ثبت جهانی است، پوشش سقف آن را که خاکی بود و علف های هرز روی آن درآمده را با آجر و لایه آهک بازسازی کردیم. داخل آن را نیز به صورت اصولی بازسازی کردیم تا در فصل سرما پایداری و مقاومت آن نسبت به برف و باران بیشتر گردد.